Şakir Uysal Yazdı: 1791 Haiti: Zinciri Kıran Gece Gecenin karanlığına fısıldanan ayaklanma
1791 Haiti: Zinciri Kıran Gece
Gecenin karanlığına fısıldanan ayaklanma
1791 yazı… Karayipler’in sıcak ve boğucu havası, tütün ve şeker kamışı kokusuyla doluydu. Saint-Domingue adasında, her gün güneşin doğuşuyla binlerce siyah beden, beyaz efendilerinin toprağında kırbaç altında çalışmaya başlardı. Kimse özgürlüğü bilmiyordu; bazıları onu hayal bile etmiyordu.
Ama bir gece, ormanın derinliklerinde, adı daha sonra her yere yayılacak bir yerde, Bois Caïman’da, bir rahip konuşmaya başladı. Dutty Boukman. Sesi hafifti, ama taşıdığı sözler dünyayı yerinden oynatacaktı. Vodou ritüeli sırasında bir hayvan kurban edildi. Bir kehanet okundu:
“Tanrı bizden intikam istiyor. Efendilerimizin zulmü sona erecek. Zincirler kırılacak.”
Bundan birkaç gün sonra, Karayipler’de yalnızca ateş değil, tarih de yanmaya başladı.
Ayaklanma değil, kıyam
Köleler, gece yarısı tarlalardan, dağlardan, çitlerden akın etti. Plantasyonlar yakıldı. Malikâneler yerle bir edildi. Beyaz efendiler öldürüldü. Kadınlar, çocuklar, yaşlılar kaçtı. Ama bu bir linç hareketi değil, yılların birikmiş öfkesi, aşağılanmanın ve bastırılmış insanlığın patlamasıydı.
Köylü gibi yaşayan, ama köylü bile olamayan binlerce köle, ellerinde satırlarla, ağaç dallarıyla, kimi zaman yalnızca taşlarla tarihin gördüğü ilk büyük isyanı başlattı. Ve bu bir isyan değil, bir kıyamdı. Çünkü bu sefer geri dönüş yoktu.
İlk ve tek: Başarıyla sonuçlanan köle ayaklanması
Tarihte köle isyanları oldu, ama hiçbiri başarılı olmadı. Roma’da Spartaküs bastırıldı. Brezilya’da Quilombo’lar yok edildi. ABD’deki isyanlar sindirildi. Ama Haiti’de işler farklıydı.
1791’de başlayan bu hareket, yıllar süren çatışma, iç savaş ve dış müdahalelere rağmen 1804’te bağımsızlıkla sonuçlandı. Ve bu, insanlık tarihinde ilk ve tek örnektir: Kölelerin yönettiği, kurduğu, bağımsız bir devlet: Haiti Cumhuriyeti.
Bir zamanların köleleri, Fransız sömürgeciliğine, Napolyon ordularına, İspanyol ve İngiliz müdahalelerine karşı koydular. Dahası, kendi içlerinden liderler çıkardılar: Toussaint Louverture, Jean-Jacques Dessalines, Henri Christophe… Bunlar yalnızca asker değildi; halklarının özgürlük rüyasını taşıyan devlet kuruculardı.
Dünya şoka girdi: Paris, Washington, Havana sustu
Bu özgürlük, yalnızca Karayipler’i değil, tüm Atlantik dünyasını sarstı. Fransa Devrimi’nin eşitlik ideali, Saint-Domingue’in dağlarında bambaşka bir anlam bulmuştu. “Eşitlik” beyazlar için mi geçerliydi? Peki ya siyahlar? Haiti, bu soruya kanla yazılmış bir yanıt verdi: “Evet, biz de insanız.”
ABD köleci elitleri şoktaydı. Washington, Haiti’yi tanımadı. Fransa öfkeliydi. İspanya ürktü. Tüm Batı, Haiti’yi izole etti. Ekonomik ablukalar, diplomatik yalnızlık, Haiti’ye yıllarca bedel ödetti. Ama bu bedel, kölelik zincirine karşı insanlığın attığı en somut ve somut sonuçlu tokattı.
Bugün ne kaldı?
Bugün Haiti yoksul olabilir. Siyasal olarak istikrarsız olabilir. Ama tarihi yazan halklardan biridir. Hiçbir Batı devleti, hiçbir Avrupa cumhuriyeti, kendi halkıyla zinciri kırmadı. Haiti, kölelikle doğdu, devrimle özgürleşti.
Bu yüzden her 23 Ağustos’ta, dünyada “Köle Ticaretine Karşı Direniş Günü” anılır. Ama Haiti için bu sadece bir anma değil, bir doğum belgesidir.
1791 Haiti Ayaklanması, insanlık tarihinin kenarına itilenlerin merkezde konuştuğu andır. Boukman’ın sesi hâlâ ormanda yankılanır. “Zincir kırılabilir. Eğer biz kırarsak.”
Kaynak: Şakir Uysal
- İdris Günaydın Yazdı: Adeta Balıklar Kıyıya Vururken - Temmuz 16, 2025
- Mehmet Ali Abakay Yazdı: Bataklık Sinekleri ve Kimi Eşhas - Temmuz 16, 2025
- Şakir Uysal Yazdı: 1791 Haiti: Zinciri Kıran GeceGecenin karanlığına fısıldanan ayaklanma - Temmuz 16, 2025
